آیت الله بهجت(ره):
در تعبّدیات کوه کندن (کار دشوار طاقت فرسا) از ما نخواسته اند،سخت ترینش نماز شب است
که در حقیقت، تعیین وقت خواب است نه بی خوابی.بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شوی.
زمان مناسب و نامناسب خواب/آداب خواب در آیات و روایات
زمان های نامناسب خواب
خواب سحر: سحراز حدود یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح شروع میشود و با اذان صبح به پایان میرسد. بیدار ماندن در این زمان، علاوه بر فواید طبی بر جسم انسان، تاثیرات زیادی بر رشد روحی و معنوی او دارد؛ تاجایی که تمام عرفا وبزرگان، رشد عقلانی و روحانی خود را حاصل بیداری و مناجات در این زمان میدانند.
امام علی علیهالسلام: خوابیدن قبل از نماز صبح، پریشانی و فقر میآورد. به گفته یکی از حکما تمام موجودات زنده (به غیر از سگ که بیدار بوده و تا صبح نگهبانی میدهد) در این ساعت از شبانهروز بیدارند.
امام باقر علیهالسلام: “بر حذر باش از خواب بین نماز شب و نماز صبح.”
در روایات نیز خواص زیادی برای برخاستن در این ساعات و اقامه نماز شب همچون زیبایی صورت، نورانیت چهره و … آمده است.
امام رضا علیهالسلام: خودت را عادت بده که ساعتی از شب را برخیزی.
قرآن کریم میفرماید: “.. شب را به جز کمی از آن به پا خیز و … بیداری در این زمان است که موجب افزایش توان انسان برای فعالیت روزانه می گردد)سوره مزمل آیات 1 الی 7(
ازمنظر علم نیز، وقتی پس از نیمه شب میخوابید، ظاهر بدن سرد و دمای محیط هم سرد است و سردی خیلی زیاد میشود. بنابراین برخواستن از خواب پس از نیمه شب برای رفع این سردی مفید بوده و موجب تعدیل دمای بدن میگردد. همچنین آن ساعات، زمان سکوت و آرامش است که در دیگر زمانها نمیتوان این آرامش را یافت
خواب عیلوله: فاصله زمانی بین اذان صبح و طلوع خورشید را بینالطلوعین و خواب در این زمان را عیلوله مینامند. عیلوله از ماده ((علل)) و به معنای مرض است؛ زیرا خواب در این زمان بیماری زاست.
امام صادق علیهالسلام: “خواب بامداد، شوم و مانع روزی است. چهره را زشت و رنگ را زرد میگرداند، پس مبادا در این زمان بخوابید.”
این زمان، زمان نزول فرشتگان است و هر کس در این زمان بخوابد، از دریافت رزق کامل خود و برکات معنوی آن محروم خواهد شد.
امام سجاد علیهالسلام به ابو حمزه ثمالی فرمودند: “قبل از طلوع آفتاب نخواب که من این کار را از تو نمیپسندم؛ زیرا حق تعالی روزی بندگان خود را در این زمان قسمت میکند و هر که این ساعت را خواب باشد، از روزی محروم میگردد
خواب فیلوله: خواب ضعف و سستی است و به خواب بعد از روز (بعد از طلوع خورشید) گفته میشود.
امام باقر علیهالسلام: خواباول روز بیعقلی است؛ زیرا موجب سردی بدن میشود؛ لذا فرد در طول روز کسلاست و شور و نشاط کافی جهت انجام فعالیتهای روزانه خود ندارد. همانبحرانی که نسلهای امروزی در اثر بیتوجهی به این دستورات طبی وروانشناسی اسلام گرفتار آن شدهاند.
خواب غیلوله: خوابیدن حدود نیم ساعت قبل از غروب را غیلوله میگویند. این خواب موجب هلاکت انسان میشود.
امام باقر علیهالسلام: خواب بعد از عصر حماقت است.
خواب بینالعشائین: خواب از اذان مغرب تا زمان عشاء (دو ساعت بعد از اذان مغرب) مناسب نیست.
امام باقر علیهالسلام: خواب بین نماز مغرب و عشاء انسان را از رزق محروم میکند.
امیرالمومنین علیهالسلام: خوابیدن قبل از نماز عشاء پریشانی و فقرمیآورد چون باقیمانده رزق هر فرد از بین الطلو عین در این زمان پخش میشود.
شبهای خاص: در احادیث معصومین تاکید زیادی بر بیداری واحیاء شبهای خاصی مانند شب نیمه شعبان، لیالی قدر و … شده است
زمانهای مناسب خواب
خواب قیلوله: خواب پیش از ظهر (حدود نیم ساعت قبل از اذان ظهر تا اذان ظهر) را خواب قیلوله گویند که بسیار مفید بوده و موجب نشاط و تقویت قوای مختلف بدن میشود.
شخصی نزد پیغمبر اکرم صلیالله علیه و آله رفت و سوال کرد:
من حافظهای قوی داشتم ولی اکنون فراموشی بر من غالب شده است. حضرت پرسیدند:آیا خواب قیلوله میکردی و اکنون آن را ترک کردی؟ گفت: بله. حضرت فرمودند: دوباره خواب قیلوله بکن. چون این کار را کرد، حافظهاش برگشت.
امام باقر علیهالسلام: (خواب قیلوله نعمت است)؛ زیرا گرمی هوای روز ، سردی ظاهر بدن را تعدیل میکند.
امام خمینی قدس سره نیز در انجام خواب قیلوله استمرار میورزیدند.
خواب اول شب : خواب سر شب یعنی بعد از نماز عشاء تا نیمه شب شرعی است که بسیار مناسب است و هرساعت آن برابر با دو و نیم تا سه ساعت است و از نیمه شب شرعی تا یک ساعتبه اذان صبح که هر یک ساعت برابر یک ساعت میباشد؛ به این معنی که کیفیت خواب اول شب بسیار زیاد است و خستگی کار روز را ازبین میبرد.
خواب حیلوله: خواب بعد از ظهر را خواب حیلوله گویند. حیلوله یعنی حایل میان انسان و نماز ظهر و عصر که پس از نماز اشکالی ندارد.
برگرفته از جزوات استاد خیراندیش و دکتر خوشنژاد
منبع احادیث: کتاب حلیهالمتقین
